نگاهی به اقدامات روس های سفید (ضد انقلاب روسیه)

حسین زرینی- عضو شورای علمی ایراس

این مقاله به مناسبت یکصدمین سالگرد انقلاب اکتبر 1917 روسیه پیرامون اقدامات و فعالیت های انقلابیون و ضدانقلاب روسی در آغازین سال های انقلاب نگارش یافته است.

در سال 1947 (1325 ش) مردی روس تبار در 74 سالگی در ایالت میشیگان آمریکا بر اثر حمله قلبی درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

12 سال پیش در سال 2005 میلادی (1383-1384) بقایای جسد این شخص بر اساس درخواست دخترش با موافقت رییس جمهور پوتین به روسیه بازگردانده و در قبرستانی در مسکو مجدداٌ به خاک سپرده شد. این مرد کسی نبود جز آنتون ایوانویچ دنیکین «Anton Ivanovich Denikin» یکی از چهره های کلیدی ارتش روس های سفید[1] که در همان بدو امر به مخالفت با انقلاب سرخ اکتبر 1917 (1296 ش.1335ق.) روسیه پرداختند. این نوشتار قصد دارد نگاهی کوتاه به برخی اقدامات ضد انقلاب و انقلابیون روسیه در سال های آغاز انقلاب و نوع تعامل دوسویه آنان و ایران بیاندازد.

درست در بحبوحه جنگ جهانی اول (1914-1918م.) بود که انقلاب اکتبر 1917 روسیه به بار نشست. روسیه انقلابی به سرعت سیاستی کاملا مخالف با روسیه تزاری را در پیش گرفت. آنها که تا دیروز همراه انگلستان در یک جبهه با آلمان و عثمانی می جنگیدند به سرعت با آلمانها پشت میز مذاکره نشستند و با انعقاد قرارداد «برست لیتوفسک» یک سال پیش از اتمام رسمی جنگ، پای خود را از جنگ جهانی اول بیرون کشیدند. اما مقدر بود که سایه جنگ بدین زودی دست از سر روس ها بر ندارد. زیرا همزمان با برآمدن نیروهای انقلابی، نیروی گسترده ضد انقلاب نیز سر بر آورد و روس ها را درگیر چنان جنگ داخلی دامنه داری نمود که تا چندین سال پس از پیروزی انقلاب نیز تداوم داشت.

ضد انقلاب روسیه به روس های سفید مشهور هستند. رهبران آنان در واقع تعدادی از ژنرال های بلند پایه ارتش تزاری بودند که هنوز دل در گرو نظم قدیم داشته و افکار و ایده های انقلابیون جدید را بر نمی تابیدند. وسعت سرزمین روسیه این امکان را به ژنرال های مذکور می داد تا دور از دسترس سران انقلاب که هنوز زمام امور را به درستی در دست نگرفته بودند به کر و فر بپردازند.

ژنرال های ضد انقلاب به صورت همزمان در چندین نقطه به مبارزه با انقلاب برخاستند. ژنرال کولچاک در سیبری، ژنرال دنیکین در قفقاز و ژنرال یودنیچ در حوزه بالتیک از مهمترین مخالفان انقلاب بودند. نام های بزرگ دیگری همچون ژنرال آلکسیف، کورنلیف و... نیز در این میان هست که هر یک به نوبه خود در برهه ای از زمان در جبهه روس های سفید سهم و نقشی در مخالفت با انقلاب بازی کردند.

روس های سفید تنها با انقلاب سرخ سر دشمنی نداشتند بلکه تا پایان جنگ جهانی اول همچنان آلمان و عثمانی را دشمنان خود می دانستند و در صورت مواجه –در این زمان آلمانها در گرجستان حضور گسترده داشتند و عثمانی نیز دیگر داعیه دار قفقاز جنوبی بود– از درگیر شدن و ضربه زدن به آنان رویگردان نبودند.

در پشت پرده فعالیت های گسترده روس های سفید و تداوم مبارزات آنها نباید از نقش پر رنگ متحد دیروز حکومت تزاری یعنی حکومت انگلستان غافل بود. انگلستان که از بیخ و بن با حکومت بلشویکی جدید مخالف بود در قالب حمایت از روس های سفید از هیچ کوششی برای برانداختن آن دریغ نکرد.

روس های سفید در دوره حیات خود (1917- 1920) به اقدامات پر اهمیتی دست زدند؛ تشکیل حکومت قفقاز و حتی چاپ اسکناس های مخصوص این حکومت از آن جمله بود. در حالی که در همان زمان کشورهای گرجستان، آذربایجان و ارمنستان در همان زمان تقدام به تشکیل دولت های خاص خود نموده بودند، روس های سفید انتظار داشتند که این نقاط از اسکناس های آنها در داد و ستد خود استفاده کنند.

سال 1919 (1298ش.) اوج موفقیت های روس های سفید بود. ارتش سفید که ژنرال دنیکن به عنوان رهبر شاخه داوطلبان آن اسم و رسم بلند آوازه ای یافته بود در تابستان این سال اوکراین را تصرف کرد و تا نزدیک مسکو با موفقیت پیش رفت که در آنجا از ارتش سرخ شکست خورد.بدون تردید اگر این شکست رخ نمی داد تاریخ روسیه و جهان مسیر دیگری را می پیمود. در این سال ها و تا 1920 که شکست دنیکین مسلم شد، نیروی دریایی دوره تزاری که در دریای خزر فعال بود تماما در اختیار ارتش سفید و ژنرال دنیکین بود و انقلابیون عملا توان باز پس گیری آن را نداشتند.

انقلاب روسیه علاوه بر خود روسیه تاثیرات بسیاری بر جهان، کشورهای پیرامون و از جمله ایران داشت. همچنان که گفته شد انقلاب همزمان با جنگ جهانی اول رخ داد. در این دوره علیرغم اعلام بی طرفی ایران روسها، انگلیسی ها و عثمانی ها هر یک بخش هایی از ایران را با نیروی نظامی به تصرف خود درآورده و عملا سرزمین بی طرف ایران را به میدان جنگ متفقین و متحدین تبدیل کرده بودند. با پیروزی انقلاب به نیروهای روس دستور بازگشت داده شد. گروه هایی از سربازان به اوطان خود بازگشتند و گروههایی نیز با پیوستن به ارتش روس های سفید به مبارزه با انقلاب برخاستند. نحوه بازگشت این سربازان از خاک ایران و تعاملاتی که نهضت جنگل با رهبری میرزا کوچک خان با آنها و نیروهای انگلیسی دارد و گاه به زد و خورد بین دو طرف انجامیده است خود تحقیقات جداگانه ای را می طلبد.

نحوه ایجاد ارتباط حکومت ایران با دولت انقلابی جدید روسیه نیز به نوبه خود جالب و حاوی درس های آموزنده ای است. روس های انقلابی در یاداشت گلایه آمیزی که به ایران نوشتند به برخی از جوانب این ارتباطات اشاره کرده اند. طبق این یادداشت سفیر مختار ایران در روسیه در تاریخ 14 دسامبر 1917 یعنی حدود یک ماه بعد از پیروزی انقلاب آن را به رسمیت شناخته بود اما حکومت ایران در 4 ژانویه 1918 سفیر شوروی در تهران را به رسمیت نشناخت. نخستین سفیر شوروی براوین نام داشت. وی قبلا کنسول روسیه تزاری در شهرستان خوی بود که با پیوستن به صف انقلابیون به عنوان سفیر جدید راهی تهران شد. در تهران سفیر دوره تزاری از تحویل دادن سفارت خانه به وی خودداری و حکومت ایران ناچار جای دیگری را برای سفیر روسیه شوروی اجاره کرد.

اگر در آرشیو وزارت خارجه کشورمان اسناد و مکاتبات این واقعه موجود باشد، «کشمکش بر سر سفارتخانه» می تواند موضوع پژوهشی خواندنی­ای شود. بدون تردید در هنگامه قطع ارتباط با حکومت مرکزی روسیه، مشاور ارشد سفیر تزاری روسیه و البته حکومت ایران سفارت خانه انگلستان بوده است.

در همین سال روس های سفید و نیروهای انگلستان هر کس را که در ایران نوعی وابستگی به روس های سرخ داشت را بازداشت و به اسارت در می آوردند. براوین برای بازگشت به روسیه چون منطقه قفقاز نیز در اختیار روس های سفید و انگلستان بود ناچار شد از راه افغانستان و شمال خزر بازگردد که در افغانستان کشته شد. سفیر دیگر روسیه شوروی نیز که کالمیتسوف نام داشت در تابستان 1919 که همزمان با اوج پیروزی های روس های سفید بود در ایران دستگیر و توسط ضد انقلاب روس و انگلیسی ها تیرباران شد. جالب است که این هر دو سفیر الغای تمامی قراردادها و امتیازات دوره تزاری را اعلام می کردند، اما حکومت مرکزی ایران در وضعیتی نبود که بتواند بدون اجازه انگلستان از موقعیت پیش آمده با انعقاد قراردادهای جدید بهره برداری کند. فراموش نکنیم که در همین سال انگلستان در کابینه وثوق الدوله قرارداد معروف 1919 را بر ایران تحمیل کرد و قصد داشت با این قرارداد در فقدان روسیه تزاری که همواره مدعی وی در تسلط بر ایران به ویژه نواحی شمالی بود، به نوعی کل ایران را مستعمره خود کند.

به هر حال نیروهای انقلابی به تدریج بر قدرت خود افزودند و توانستند ضد انقلاب روس را یک به یک از مواضع خود بیرون کنند. دنیکین در 1920 در اوکراین از مقام خود استعفا داد. پس از کناره گیری دنیکین، نیروی دریایی وی نیز به بندر انزلی عقب نشست و تصرف کشتی های وی بهانه روس های انقلابی برای حضور مجدد نظامی در عرصه های شمالی ایران شد. از اینجا بود که ارتباطات نهضت جنگل و بلشویک های روس آغاز شد.

دنیکین نخست به استانبول و از آنجا به لندن رفت. پس از چند ماه اقامت در لندن و بعد چند کشور اروپایی دیگر در نهایت در فرانسه رحل اقامت افکند و چند سال آخر عمر خود را در آمریکا سپری کرد. دنیکن در طی سال های 1921 تا 1926 در فرانسه اقدام به نگارش خاطرات خود تحت عنوان «The Russian Turmoil» یا «پریشانی روسیه» نمود که به باور بسیاری بهترین کتاب برای شناخت جنگ های داخلی و این دوره از تاریخ روسیه است و جا دارد که مراکز مرتبط در کشور ما اقدام به ترجمه و نشر آن نمایند. اگر آن را خواست درونی دنیکین ندانیم، وی در مقدمه این کتاب فروپاشی حکومت بلشویکی را پیش بینی کرده است، اتفاقی که 44 سال پس از مرگ وی در 1991 (1370ش.) رخ داد. انقلاب شوروی و ژنرال دنیکین هر دو به یک اندازه و درست 74 سال عمر کردند.

پی نوشت

1- روس های سفید را نباید با ساکنان کشور بلا روس اشتباه گرفت. این دو ارتباطی با هم ندارند.روس های سفید در واقع فقط نوعی نامگذاری برای تمایز از ارتش سرخ یا همان انقلابیون بوده است.در همین زمان ارتش دیگری در نواحی اوکراین فعال بوده که به ارتش سیاه شهرت داشته است.

منبع: عصر ایران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۵۶۶۰۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اقدامات رژیم صهیونیستی امنیت کل منطقه را به خطر انداخته است

به گزارش خبرگزاری مهر، امیر دریادار سیدمحمود موسوی معاون عملیات ارتش در آیین اختتامیه تمرین پاسگاه فرماندهی مرکب صیاد «حلقه امنیتی ۲۰۲۴» با شعار «امنیت برای همه»، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای دفاع مقدس و به‌ویژه شهیدان عالی‌قدر ارتش، با بیان اینکه لازمه استقلال، پیشرفت، توسعه و رفاه هر ملت و کشوری وجود امنیت پایدار است، اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین وظایفی که بر عهده نیروهای مسلح هر کشوری است، تأمین همین امنیت پایدار در راستای توسعه منافع آن کشور در سطح منطقه و جهان است.

امیر دریادار موسوی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از همه منابع خود علاوه بر تأمین امنیت ایران، در راستای تأمین امنیت منطقه و حتی جهان در تلاش است.

معاون عملیات ارتش با بیان اینکه دین اسلام همواره بر صلح، آرامش و گفتمان تأکید می‌کند، گفت: دین اسلام علی‌رغم تأکیدات بسیارش بر روی پرهیز از نزاع و درگیری، مسلمان را به دفاع و مقابله با هرگونه تهدیدی ملزم می‌کند.

وی با بیان اینکه اگر در منطقه ناامنی ایجاد شود، همه کشورهای آن منطقه آسیب خواهند دید، افزود: اگر همه دولت‌ها و ملت‌ها بر این باور باشند، اقدامات وحشیانه رژیم صهیونیستی در غزه را نمی‌توان پذیرفت؛ چراکه اقدامات این رژیم جعلی امنیت کل منطقه را به خطر انداخته است.

دریادار موسوی عنوان کرد: با نگاهی به سالیان گذشته درمی‌یابیم که یکی از نقشه‌ها و توطئه‌هایی که کشورهای استکباری برای ایجاد ناامنی در سطح منطقه، مناطق مورد نظر و ایجاد اختلاف، نزاع، درگیری و مشغول کردن کشورهای منطقه، شکل‌دهی، سازماندهی و آموزش گروه‌های تروریستی بوده است که شاهد اقدامات غیرانسانی و جنایات آنان در کشورهایی همچون سوریه، عراق، افغانستان و سایر کشورها بودیم.

وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی با استناد به آموخته‌های دینی و فرهنگ غنی خود برای مقابله با پدیده شوم تروریسم و برای کمک به ایجاد صلح و امنیت پایدار در سطح منطقه به میدان مبارزه آمد، تصریح کرد: خوشبختانه با اقدامات صورت گرفته توسط جمهوری اسلامی ایران و همکاری برخی از کشورهای منطقه، خطر تروریسم پایان یافته است؛ اما همچنان ریشه‌های اختلاف برای شعله‌ور شدن اتفاقات تروریستی در سطح منطقه وجود دارد.

معاون عملیات ارتش تأکید کرد: برای ریشه‌کن کردن این پدیده شوم، نیاز به همکاری، تعامل و وحدت همه طرف‌هاست تا بتوانیم با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها و امکانات، به مقابله با پدیده افراط‌گرایی که حاصل سیاست‌های دشمنانه کشورهای استکباری است، بپردازیم.

امیر موسوی با اشاره به تمرینات انجام‌شده در رزمایش‌های مرکب بین کشورهای ایران، بلاروس، آذربایجان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان گفت: از کشورهای حاضر در این تمرین مشترک کمال تشکر و قدردانی را دارم؛ اما این قدم، جزو گام‌های نخستین برای شکل‌گیری تعامل و ایجاد کارگروه‌های مشترک در راستای مبارزه با پدیده تروریسم در منطقه است.

معاون عملیات آجا ادامه داد: ما باید بتوانیم با اجرای این تمرینات، به یک فرهنگ و زبان مشترک برای مقابله با پدیده تروریسم برسیم و امیدواریم این تمرین آغازی برای کسب آمادگی در راستای اجرای رزمایش‌های واقعی باشد.

وی با بیان اینکه در تمرین‌های مربوط به رزمایش مرکب، سعی شده است تا از تجارب و نظرات حاضرین در این تمرین نهایت استفاده شود، یادآور شد: جمهوری اسلامی ایران آمادگی توسعه تعاملات و همکاری‌های نظامی را با کشورهای دوست و برادر منطقه دارد.

دریادار موسوی در پایان خاطرنشان کرد: امیدواریم که تمریناتی از این قبیل در برنامه‌های کشورها، به صورت سالیانه و یا دوسالانه ثبت شوند تا بتوانیم در یک برنامه‌ریزی منظم و هدفمند، به اجرای این تمرینات مشترک پرداخته و به آمادگی‌ها و هماهنگی‌های لازم جهت اقدامات مشترک برسیم.

کد خبر 6098252 هادی رضایی